सम्मानकी पात्र नारी
यमुना अर्याल (काफ्ले ) फाल्गुन २४ ,२०७८ ‘जहाँ नारीको पूजा हुन्छ, त्यहाँ देवता पनि खुसी हुन्छन्’
यो भनाइको सारतत्व मात्रै जीवनमा बुझ्न सक्ने हो भने नारीबारे सबै कुरा स्पष्ट हुन्छ । नारी भनेकी सृष्टि, जननी र धर्ती हुन् । जसरी धर्तीले सबै थिचोमिचो आफूले सहेर सबै प्राणीलाई आश्रय दिइरहेकी छन् । त्यसैगरी सबै पीडा आफूले सहेर परिवार, आफन्तको खुसीका लागि नक्कली हाँसो हाँस्न पनि पछि नपर्ने हुन्–नारी । यिनै नारीको सम्मानमा अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा नारी दिवस मनाइन्छ । दिवस कुनै कुराको महत्व दर्शाउनका लागि मनाइन्छ । नारी जाति महान् छन्, उनीहरूको पनि बेग्लै अस्तित्व छ, नारीलाई सम्मानको नजरबाट हेरौं भन्ने मनसायले यो दिवस विश्वव्यापी रूपमा मनाइन्छ । नेपालमा पनि हरेक वर्ष विभिन्न कार्यक्रम गरेर यो दिवस मनाइन्छ । दिवस मनाउनु र दिवसको महत्व महसुस गर्नु अलग कुरा हो ।नारी दिवस मात्रै होइन हामीले महिलासँग सम्बन्धित अन्य दिवसहरू मनाउँछौं अलग –अलग स्वरूपमा । महिला हिंसा अन्त्यका विभिन्न कार्यक्रमहरू मनाउँछौं । राज्यका हरेक संरचनामा महिलाको सम्मानजनक उपस्थितिको वकालत गर्छौं । महिला हक, अधिकार र समानताका विषयमा ठूला–ठूला बहस पैरवी पनि गर्छौं । अझ संविधानका पानाहरूमा महिलाका अधिकार र उनीहरूले प्राप्त गर्ने अवसरहरूका बारेमा लिपिबद्ध गर्छौं । सार्वजनिक मञ्च पाउनासाथै ठूला–ठूला भाषण गर्छौं तर वास्तविक रूपमा महिलाको अवस्थाबारे बुझ्न चाहँदैनौं, बुझ्दैनौं वा बुझ्न खोज्दैनौं । भाषण गरेपछि, मञ्चमा उपस्थित महिलाले परर्र ताली बजाएपछि वा कुनै होटलमा सेमिनार गरेर त्यहाँ प्रतिवेदन बनाएपछि हामीले चाहेको कुरा उठान भयो भन्ने लाग्दो रहेछ । यहाँ उठान गर्न खोजिएको सवाल ठूलो होइन तर यसको महत्व पक्कै पनि ठूलो हुनुपर्छ भन्ने मनसाय चाहीँ पक्कै हो ।सामान्यतया हाम्रो देशका महिला लिखित रूपमा लिपिबद्ध भएको अवस्थामा बाहेक विगतदेखि वर्तमानसम्म दोस्रो दर्जाका नागरिक हुन्, यसमा दुईमत छैन । पुरातनवादी सोच, पुरुषवादी चिन्तन वा सामाजिक संस्कारका कारण भनौं महिलाहरू पूर्ण महिला बन्न सकिरहेको अवस्था छैन । महिलाले पहिलो दर्जाको नागरिकको हैसियत पाउन अझै कति वर्ष खेर फाल्नुपर्ने हो त्यसको नजरअन्दाज गर्न सकिँदैन । दोस्रो दर्जाको भएकै कारण महिलाको भलै सत्य नै किन नहोस् उनीहरूको भनाइ चल्दैन, निर्देशन चल्दैन, उनीहरूको कुरा परिवारमा समेत सुनिँदैन अन्यत्रको कुरा त कल्पना भन्दा बाहिरको हो ।
महिलाको आफ्नै शरीरमा आफ्नो निर्णय चल्दैन । कतिवटा बच्चा जन्माउने, कति वर्षको अन्तरमा जन्माउने ? आफ्नो शरीरको हालत कस्तो छ ? यसका बारेमा निर्णय गर्ने अधिकार महिलामा हुँदैन । परिवार र श्रीमान्को आदेशअनुसार आफू चल्नुपर्ने महिलाको संख्या धेरै छ । आफ्नो शरीरमा त अधिकार छैन भने अन्यत्रको अधिकारको कुरा किन गर्नु भन्ने सवाल उठ्न पनि सक्छ । सुन्दा सामान्य लाग्ने यस्ता विषयहरू भोगाइमा निकै पीडादायी भएका उदाहरणहरू बग्रेल्ती छन् समाजमा त्यो पनि सहरमा ।
हामी निकै ठूला गफ गर्छौं, महिलालाई यति अधिकार दियौं, यस्तो अवसर दियौं, यस्तो हैसियत दियौं, राजनीतिमा यति अधिकार दिएका छौं, वा सिट महिलाले जितेका छन् यस्तैयस्तै’देखिने गरी दिने कुरा र मनले लिने कुरा अलग हो । हो, संख्यात्मक रूपमा केही महिलाहरूले अवसर नपाएका होइनन् पाएका छन् तर त्यसको अर्थ सारा महिलाको सिंगो प्रतिनिधित्व हो भनेर रटान दिनु सही होइन र सत्य पनि होइन ।
नारी दिवस त हरेक वर्ष मनाउँछौं । नारी दिवसमा विश्वव्यापी रूपमा विभिन्न कार्यक्रमको आयोजना गर्छौं । महिला हिंसा विरुद्धका दिवस मनाउँछौं तर व्यवहार त उही हो हाम्रो, समाज उही हो र उही समाजमा बस्ने पात्रहरूका शैली पनि उही हुनु, उस्तै हुनु स्वाभाविकै हो । जब हामी क्यालेन्डरको पाना फर्काएर अर्को वर्ष पनि महिला दिवस मनाउँछौं, विगतका वर्षदेखि अहिलेसम्म महिलाको पक्षमा के गरियो ? महिलाले कत्तिको न्याय पाएका छन् ? महिला कोबाट असुरक्षित छन् ? महिला किन असुरक्षित छन् ? महिलाको निर्णय किन चल्दैन ? महिलाको शरीरमा किन परिवारको रोजाइ चल्छ ? मेरो शरीर मेरो अधिकार भनेर भन्ने आँट किन महिलाले गर्न सक्दैनन् ? तैंले छोरा नपाउने भए अर्की श्रीमती ल्याउँछु भनेर धम्क्याउने श्रीमान्का विरुद्धमा किन आवाज उठाउन सक्दैनन् ? यस्ता विषयवस्तुतर्फ गम्भीर बनेर लेखाजोखा गर्दैनौं ।
सतही रूपमा वा कागजी रूपमा मनाउने दिवसले थोरै अर्थ राख्ला तर गहन रूपमा खासै अर्थ राख्छ जस्तो लाग्दैन । जबसम्म यस्ता दिवस, उत्सव वा पर्वहरू भुइँमान्छेको सतहसम्म पुग्दैनन्, भुइँमान्छेको आत्माले महसुस गर्न सक्दैन, उनीहरूले वास्तविक रूपमा अनुभूति गर्न सक्दैनन् तबसम्म सहरी भेगमा सीमित महिला जो अवसर र शिक्षा लिएका छन्, खास पीडाबोध अनूभूति गर्न पाएका छैनन् उनीहरूलाई राम्रोसँग थाहा हुन सक्दैन, र यस्ता दिवसले सबै महिलाको प्रतिनिधित्व गर्न सक्दैन । पीडा जसले भोगेको छ महसुस पनि उसलाई जत्तिको अर्कोलाई हुँदैन । भनिन्छ नि अचानोको पीर खुकुरीलाई थाहा हुँदैन भनेर । शारीरिक हिंसा, मानसिक हिंसा, पारिवारिक हिंसा, कार्यालयको हिंसा, सवारी साधनमा हुने हिंसा ‘हिंसाको प्रारूप कहाँ–कहाँ र कसरी–कसरी भइरहेको छ, किन भइरहेको छ, कसरी अन्त्य हुन्छ भनेर लेखोजोखा कहिले गर्ने ? हिसा गर्नेविरुद्ध उल्टै समाजमा गन्नेमान्नेहरूले गरेका घिनलाग्दा हर्कतको फेहरिस्त कहिले सार्वजनिक गर्ने ?
काठमाडौंमा बसेर कर्णालीका छाउपडी गोठमा सर्पले डसेर मृत्युवरण गरेका महिला होऊन् वा छाउगोठमा बलात्कारमा परेर मृत्युवरण गरेका महिलाको पीडा अनुभूति गर्न सकिँदैन । राजधानीमा सेमिनार गरेर कर्णालीमा बच्चा जन्माउन नसकेर, अस्पतालमा सेवा–सुविधा नभएका कारण वा समयमै पैसाको जोहो गर्न नसकेका कारण अकालमा मृत्युवरण गर्न पुगेका अभागी आमाहरूको पीडाबोध गर्न सकिँदैन । सहरमा सेमिनार गरेर कुपोषणले ग्रस्त आमाले जन्माएका बच्चाको बेहाल बुझ्न सकिँदैन । अहिले पनि बालविवाह रोकिएको छैन । चेतनाको कारण भनौं वा सूचना प्रविधिको दुरुपयोगका कारण भनौं उमेर नपुग्दै युवतीहरू विवाह गर्छन्, विवाह गर्ने उमेर नहुँदै आमा बन्छन् । आमा बन्ने उमेरमा परिपक्व दुई तीन सन्तानका आमा बनिसक्छन् । उनीहरूलाई आफ्नै स्याहार राम्रोसँग गर्न सक्ने ज्ञान हुँदैन, बच्चाको स्याहार कसरी गर्छन् ? न त आमाको विकास राम्रोसँग हुन्छ न त बच्चाहरूको नै । यस्तो अवस्थाको अन्त्य कसरी गर्ने ? कसरी महिलालाई चेतनशील बनाउने ? यस्ता विषयमा हाम्रा दिवसहरू कहिले केन्द्रित हुने ?
महिलाको अवस्था सहरमा पनि दर्दनाक छ । गाउँमा देखिएको पीडा हुन्छ सहरमा गुम्सिएको पीडा धेरै हुने रहेछ । संविधानले प्रजनन अधिकार महिलाई हुन्छ भनेर लिखित रूपमा व्यवस्था गरेको छ र व्यवहार एकाद अपवादबाहेक पटक्कै छैन । सहरमै छोराका लागि पाँच पटकसम्म गर्भपतन गरेका आमा भेटिन्छन्, परिवारको धम्कीका कारण पटक–पटक छोरीको हत्यारा बनेकोमा आत्मग्लानि हुने आमाहरू भेटिन्छन् । छोराकै कारण अर्की श्रीमती ल्याउने श्रीमानहरू भेटिन्छन् । छोरा नभएकै कारण हिंसा सहने महिलाको रोदनको पीडा सुनिदिने कोही छैन । पटक–पटक गर्भपतन गरेकै कारण पाठेघरको क्यान्सर भएका आमाहरू धेरै भेटिन्छन् सहरमा । राजधानीको अस्पतालमै दोस्रो बच्चा छोरी जन्माएकै कारण आमा र बच्चा छाडेर जाने श्रीमान् भेटिन्छन् । निकै शिक्षित एवं चेतनशील पुरुषहरू छोरा पाउनका लागि सकेसम्मको यातना दिन पछि पर्दैनन् र पर्दा रहेनछन् । परिवारका महिला सदस्यहरूकै उक्साहटमा छोरा पाउनका लागि दबाब दिने र अर्की श्रीमती ल्याउने धम्की दिएका उदाहरण धेरैपटक कानमा गुन्जिएका छन् । बाहिरबाट हेर्दा निकै राम्रो परिवार, श्रीमान्–श्रीमती दुवै जनाको जागिर, कुनै कुराको कमी नभएका परिवार तर दोस्रो बच्चा छोरी जन्मिएपछि परिवार टुक्रिएका उदाहरण धेरै छन् । यो सोच कहिले बदलिने ? आखिर दुई सन्तानलाई ईश्वरका वरदान भनिएको हो, छोरालाई मात्रै ईश्वरको वरदान भनिएको होइन….।
सम्पत्तिमा अधिकारका निकै कुरा गर्छौं तर व्यवहारमा त्यो कुरा पनि पूर्णरूपमा लागू भएको पाइँदैन । कामकाजी महिलाहरू पनि आफ्नो कमाइमा पूर्ण सन्तुष्ट हुन सक्ने अवस्था छैन । घरपरिवारमा आफ्नो कमाइको फेहरिस्त सुनाउनैपर्ने, एक–एक पैसाको हिसाब–किताब राख्नुपर्ने महिलाको संख्या पनि धेरै रहेछ–सहरमा । तेरो कमाइ खै ? भन्ने श्रीमान्को संख्या पनि जागिरे महिलाको हकमा धेरै छन् भन्ने उनीहरूको भोगाइले देखाउँछ । प्रतिनिधिमूलक घटनाहरू नभएका होइनन् तर ती पनि केवल प्रतिनिधिमूलक घटना मात्रै हुन्, सबै महिलाको सार पक्कै होइनन् र हुन सक्दैनन् ।
महिलाको नाममा घर–जग्गा पास गराउनेको संख्या पनि बढेको छ पछिल्लो समय । सम्पत्तिमा महिलाको स्वामित्व साँच्चिकै बढेको हो कि भन्ने पनि लाग्न सक्छ तर वास्तविकता अलि फरक हुँदो रहेछ । महिलाको नाममा सम्पत्ति हुनेहरूलाई सोध्दा उनीहरूको एक मुष्ट जवाफ आउँछ, कर छुटका लागि मात्र महिलाको नाममा पास गर्छन् तर जिन्दगीभर त्रासैत्रासमा बाँच्छन् लोग्नेमान्छेहरू । महिलाको नाममा केही भएन भने उसको जाने ठाउँ कहीँ हुँदैन, ऊ कहीँ जान सक्दिन हाम्रै भरोसामा बस्ने हो, उसमाथि जस्तो अत्याचार गरे पनि हुन्छ, सहनुपर्छ भन्ने मानसिकता पुरुषमा हुने रहेछ ।
देखिने हिंसाको स्वरूप अलग हुन्छ नदेखिने हिंसाका स्वरूप हजारौं हुन्छन् । अहिले पनि दाइजोको निहुँमा सयौं, हजारौं छोरी–चेलीले नारकीय जीवन बिताउन बाध्य छन् । दाइजोको कुरूपतामा शिक्षित पढेलेखेका उच्च घरानाका पुरुषहरू नै यति लालायित बन्छन् कि उनीहरूको शिक्षा र चेतनाको कुनै औचित्य देखिँदैन । एउटी छोरीको विवाह गर्दाको ऋणको बोझ बाउआमा बाँचुन्जेलसम्म पनि चुक्ता भइसक्दैन । यस्ता सामाजिक कुरीतिका विरुद्धमा आवाज कसले उठाउने ? जिउँदै जलेका महिलाको क्रन्दन कसले सुन्ने ? तैपनि हामी नारी दिवस मनाउँछौं, महिला हिंसाविरुद्धका दिवस मनाउँछौं, संविधानमा महिलाको हक–अधिकार बारेमा लिपिबद्ध गर्छौं र त्यसकै रटान दिन पछि पर्दैनौं ।
हामीले मनाउने दिवस खास वर्गसम्म पुग्न सक्नुपर्छ । हामीले उठाएका सवाल खास पक्षले अनुभूति गर्न सक्नुपर्छ । हामीले अघि सारेका नारा र बहसले खास लक्षित वर्गको उत्थान गर्नुपर्छ । कागजी रूपमा होइन व्यावहारिक रूपमा दिवस र उत्सव मनाऔं । अन्त्यमा भन्न चाहन्छु, नारीलाई ठूला–ठूला ब्यानरमा होइन, उनीहरूलाई दिवसमा होइन कि दिलमा राखेर सम्मान गरौं खास नारीको सम्मान त्यतिखेर मात्रै खास हुन्छ ।
समाज
थप सामाग्री५६ अंकले बढ्यो नेप्से
October 6, 2024
1.4kViews 409 Shares Share on Facebook Share on Twitter काठमाडौँ । आइतबार सेयर बजार परिसूचक (नेप्से) ५६ अंकले बढेको छ…